Οστεοαρθρίτιδα του γόνατος
Στοιχεία ανατομίας του γόνατος
Το γόνατο είναι η μεγαλύτερη άρθρωση του ανθρώπινου σώματος που στην ουσία αποτελείται από 2 επιμέρους αρθρώσεις:
- την μηροκνημική άρθρωση, μεταξύ του μηρού και της κνήμης
- την επιγονατιδομηριαία άρθρωση ανάμεσα στην επιγονατίδα και την τροχιλία του μηριαίου.
Είναι μια άρθρωση τύπου μεντεσέ η οποία μπορεί να πραγματοποιεί κυρίως κινήσεις κάμψης – έκτασης και ελάχιστες στροφικές κινήσεις εξαιτίας της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής της και της ύπαρξης των μηνίσκων και ενός πολύπλοκου συνδυασμού συνδέσμων. Όπως και σε κάθε άρθρωση, οι επιφάνειες των οστών που έρχονται σε επαφή μεταξύ τους καλύπτονται από υαλώδη χόνδρο, ο οποίος εξασφαλίζει την κίνηση χωρίς τριβή, ενώ ο αρθρικός υμένας που το περιβάλλει παράγει αρθρικό υγρό που συμβάλλει στην θρέψη του αρθρικού χόνδρου και στην περαιτέρω ελαχιστοποίηση της τριβής κατά την κίνηση.
Οι μηνίσκοι είναι ημισεληνοειδούς σχήματος χόνδρινοι σχηματισμοί που παρεμβάλλονται ανάμεσα στις αρθρικές επιφάνειες του μηρού και της κνήμης, απορροφώντας κραδασμούς και σταθεροποιώντας το γόνατο. Επίσης στο κέντρο της άρθρωσης εντοπίζονται οι 2 χιαστοί σύνδεσμοι (πρόσθιος και οπίσθιος) των οποίων ο ρόλος είναι να καθορίζουν το εύρος και την τροχιά κίνησης της άρθρωσης.
Οστεοαρθρίτιδα
- Με τον όρο αρθρίτιδα ονομάζουμε οποιαδήποτε φλεγμονή μιας άρθρωσης που ως τελικό αποτέλεσμα έχει την καταστροφή του αρθρικού χόνδρου και την εμφάνιση μόνιμου πόνου, παραμόρφωσης και δυσκαμψίας.
- Υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη αρθρίτιδας, μια μεγάλη κατηγορία των οποίων είναι οι φλεγμονώδεις αρθρίτιδες, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα.
- Πιο συχνή μορφή αρθρίτιδας είναι η εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα η οποία οφείλεται σε μακροχρόνια διαδικασία φθοράς του αρθρικού χόνδρου εξαιτίας επαναλαμβανόμενων μικροκαταπονήσεων, αυξημένου σωματικού βάρους, προηγούμενων τραυματισμών των μηνίσκων, των συνδέσμων κλπ.
- Με την φθορά του αρθρικού χόνδρου, το υποκείμενο (υποχόνδριο) οστούν δέχεται μεγαλύτερα φορτία, οι αρθρικές επιφάνειες των οστών κινούνται μεταξύ τους με τριβή, ο αρθρικός υμένας φλεγμαίνει και υπερπαράγει αρθρικό υγρό σε μια προσπάθειά του να ομαλοποιήσει την κίνηση με αποτέλεσμα το «γέμισμα» της άρθρωσης με υγρό (ύδραρθρο), ενώ στις παρυφές της άρθρωσης σχηματίζονται εστίες υπερτροφικού οστού που ονομάζονται οστεόφυτα. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο οίδημα (πρήξιμο) της άρθρωσης, την παραμόρφωσή της και τη δημιουργία ενός φαύλου κύκλου φθοράς, παραμόρφωσης, αύξησης των παθολογικών φορτίων, περαιτέρω φθοράς κ.ο.κ.
Κλινική εικόνα
- Η κλινική εικόνα της εκφυλιστικής οστεοαρθρίτιδας του γόνατος κυριαρχείται από τον πόνο ο οποίος εντοπίζεται συνηθέστερα στην εσωτερική επιφάνεια του γόνατος (έσω μεσάρθριο), επιδεινώνεται με τη δραστηριότητα και υφίεται κατά την ξεκούραση, εμφανίζεται πολύ συχνά κατά το ανεβοκατέβασμα σκάλας, ενώ σε προχωρημένα στάδια μπορεί να εμφανίζεται και κατά την ανάπαυση, ξυπνώντας τον ασθενή κατά τη διάρκεια της νύκτας. Επίσης μπορεί να οφείλεται στο αίσθημα τάσης και πληρότητας εξαιτίας της παρουσίας υγρού εντός της άρθρωσης.
- Οίδημα, το πρήξιμο δηλαδή της άρθρωσης λόγω της υπερπαραγωγής αρθρικού υγρού από τον αρθρικό υμένα στην προσπάθειά του να ελαττώσει τις τριβές
- Χωλότητα
- Αίσθημα θερμότητας
- Δυσκαμψία με συνοδό αίσθημα τριβής και θορύβους κατά την προσπάθεια κίνησης της άρθρωσης.
- Αίσθημα αστάθειας που οφείλεται στην χαλάρωση συνδέσμων λόγω της παραμόρφωσης του γόνατος και της μεταβολής των ανατομικών σχέσεων μεταξύ των οστών, αλλά και στην ατροφία του τετρακεφάλου μυός.
- Σε προχωρημένα στάδια είναι χαρακτηριστική η παραμόρφωση του γόνατος συνηθέστερα σε ραιβότητα, καθώς και η σύγκαμψή του.
Διάγνωση
- Η λεπτομερής, προσεκτική και ενδελεχής κλινική εξέταση είναι το θεμέλιο της επιτυχούς διάγνωσης καθώς θα αξιολογήσει τις παθολογικές κλινικές εκδηλώσεις που περιεγράφηκαν προηγουμένως, ενώ παράλληλα θα βοηθήσει στον προσδιορισμό της αιτίας του πόνου, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που παθολογικές καταστάσεις σε άλλο σημείο του σώματος (π.χ. στη μέση ή στο ισχίο) προκαλούν πόνο που αντανακλά στην περιοχή του γόνατος.
- Οι απλές ακτινογραφίες σε όρθια θέση που θα επιβεβαιώσουν την κλινική διάγνωση και θα βοηθήσουν στην σταδιοποίηση της οστεοαρθρίτιδας και στην παρακολούθηση της εξέλιξής της με την πάροδο του χρόνου.
- Η μαγνητική ακτινογραφία μπορεί να αναδείξει σε πρώιμα στάδια τη φθορά του αρθρικού χόνδρου ή βλάβες σε δομές του γόνατος όπως οι μηνίσκοι ή σύνδεσμοι που μπορούν να θεωρηθούν πρόδρομες καταστάσεις μιας μεταγενέστερης εκφυλιστικής οστεοαρθρίτιδας.
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση της οστεοαρθρίτιδας διακρίνεται σε συντηρητική και χειρουργική. Η συντηρητική θεραπεία είναι συνήθως αποτελεσματική σε αρχικά στάδια της νόσου και αποσκοπεί στην ανακούφηση από τον πόνο, την ελάττωση της φλεγμονής, την διατήρηση φυσιολογικού εύρους κίνησης και την καθυστέρηση της εξέλιξης της φθοράς.
Τα πιο διαδεδομένα συντηρητικά μέσα είναι:
- Φαρμακευτική αγωγή με αναλγητικά ή αντιφλεγμονώδη φάρμακα που προσφέρουν ανακούφιση από τον πόνο και τη φλεγμονή. Ο βαθμός και η διάρκεια της αποτελεσματικότητάς τους ποικίλλει ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ασθενούς και το στάδιο της οστεοαρθρίτιδας.
- Απώλεια σωματικού βάρους. Η παχυσαρκία αποτελεί τον πιο ισχυρό προδιαθεσικό παράγοντα για την ανάπτυξη της οστεοαρθρίτιδας του γόνατος. Με βάση επιστημονικές μελέτες, απώλεια σωματικού βάρους μόλις κατά 10% βελτιώνει την συμπτωματολογία και τη λειτουργικότητα του γόνατος κατά 30% με σημαντική επίσης μείωση της τάσης επιδείνωσης της οστεοαρθρίτιδας.
- Φυσική δραστηριότητα. Ο αρθρικός χόνδρος δεν διαθέτει αιμοφόρα αγγεία, γι’αυτό ένας από τους μηχανισμούς με τους οποίους τρέφεται και αποβάλλει παραπροϊόντα του μεταβολισμού στηρίζεται στην κίνηση της άρθρωσης με την οποία επιτυγχάνεται είσοδος και έξοδος μικροποσοτήτων αρθρικού υγρού μέσω μικροσκοπικών πόρων. Συνεπώς η φυσική άσκηση (πάντα εντός συγκεκριμένων ορίων και προϋποθέσεων ανάλογα με τη βαρύτητα της νόσου) είναι ευεργετική για την πρόληψη της εξέλιξης της οστεοαρθρίτιδας του γόνατος.
- Φυσικοθεραπείες με στόχο την διατήρηση ή βελτίωση του εύρους κίνησης, την ενδυνάμωση των μυϊκών ομάδων πέριξ της άρθρωσης, την καταστολή της φλεγμονής και τον περιορισμό του πόνου.
- Ενδαρθρικές εγχύσεις. Αυτές μπορεί να είναι με:
- υαλουρονικό οξύ, το οποίο έχει λιπαντικές ιδιότητες
- o πλάσμα πλύσιο σε αιμοπετάλια (PRP), το οποίο αυξάνει το επουλωτικό δυναμικό και ταυτόχρονα περιορίζει την καταστροφική (καταβολική) φλεγμονή που κυριαρχεί εντός του οστεοαρθριτιδικού γόνατος, ευοδώνοντας παράλληλα μια επιθυμητή αναβολικού τύπου φλεγμονή με αποτέλεσμα την βελτίωση του πόνου και της εν γένει κλινικής κατάστασης.
- κορτιζόνη με σκοπό την γρήγορη, δραστική καταστολή της φλεγμονής. Θα πρέπει όμως να χορηγείται με φειδώ, καθώς, ιδιαίτερα μετά από επαναλαμβανόμενες εγχύσεις, μπορεί να οδηγήσει σε επιτάχυνση της καταστροφής της άρθρωσης.
- Ο βελονισμός και κυρίως ο ηλεκτροβελονισμός έχει αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση του πόνου και της ελαττωμένης λειτουργικότητας που οφείλεται στην οστεοαρθρίτιδα του γόνατος. Με την τοποθέτηση πολύ λεπτών, ατραυματικών, αποστειρωμένων βελονών μιας χρήσης σε συγκεκριμένα σημεία γύρω από το γόνατο αλλά και πιο απομακρυσμένα επιτυγχάνεται αφενός καταστολή της φλεγμονής σε σημαντικό βαθμό και αφετέρου, με την έκκριση από τον εγκέφαλο ενδογενών οπιοειδών όπως οι ενδορφίνες, ο βελονισμός έχει και πολύ σημαντική αναλγητική δράση. Για το λόγο αυτό θεωρείται διεθνώς μια αποτελεσματική μη χειρουργική και μη φαρμακευτική μέθοδος αντιμετώπισης το χρόνιου πόνου συμπεριλαμβανομένου εκείνου της οστεοαρθρίτιδας γόνατος.
Χειρουργική αντιμετώπιση
Οι επιλογές χειρουργικής θεραπείας είναι συνήθως οι εξής:
- Αρθροσκόπηση του γόνατος σε επιλεγμένες περιπτώσεις. Συνήθως
- πραγματοποιείται σε περίπτωση εμπλοκής της άρθρωσης εξαιτίας μιας μεγάλης εκφυλιστικής ρήξης μηνίσκου που πολλές φορές μπορεί να συνοδεύει την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος ή εξαιτίας της παρουσίας ενός ελεύθερου οστεοχόνδρινου τεμαχίου που μπορεί παρεμβάλλεται στην ομαλή κίνηση. Επίσης αρθροσκοπικά μπορεί να αντιμετωπισθούν ενδεχόμενες μεμονωμένες βλάβες του αρθρικού χόνδρου, οι οποίες, αν αφεθούν χωρίς θεραπεία, προδιαθέτουν για την εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας.
- Αρθροπλαστική του γόνατος. Αυτή μπορεί να είναι μονοδιαμερισματική, να αφορά δηλαδή το ένα διαμέρισμα της άρθρωσης (έσω ή έξω) όταν μόνο αυτό έχει υποστεί φθορά ή ολική αρθροπλαστική όταν η οστεοαρθρίτιδα είναι γενικευμένη με προσβολή ολόκληρης της άρθρωσης. Ενίοτε πραγματοποιείται και αρθροπλαστική της άρθρωσης ανάμεσα στην επιγονατίδα και την τροχιλία του μηριαίου (επιγονατιδομηριαία άρθρωση).